Η προβληματική αντίληψη της φιλοζωίας

αναδημοσίευση από: http://exodospress.gr/provlimatiki-antilipsi-tis-filozoias/

Συχνά στην καθημερινότητά μας συναντάμε λέξεις οι οποίες είτε έχουν χάσει το νόημά τους είτε το περιεχόμενό τους είναι διαστρεβλωμένο ή αλλοιωμένο σε τέτοιο βαθμό, που κάθε προσπάθεια επανάκτησης του αρχικού τους νοήματος είναι μάλλον καταδικασμένο.

Κάτι τέτοιο συμβαίνει και με τη λέξη «φιλοζωία».

Αν και η ετυμολογία της λέξης της δίνει ένα αόριστο και γενικό περιεχόμενο, η πλειονότητα των ανθρώπων όταν ακούει τον όρο έχει κατά νου ένα περιεχόμενο αρκετά πιο ειδικό, και γι’ αυτούς η φιλοζωία περιορίζεται συγκεκριμένα στη θετική προδιάθεση απέναντι σε σκύλους και γάτες.

Για να προλάβω τις διάφορες ενστάσεις που μπορεί να εγείρει η παραπάνω διατύπωση, θα πω ότι αναγνωρίζω ότι ένα μέρος του φιλοζωικού κινήματος καταπιάνεται με ζητήματα που ξεφεύγουν από το στενό αυτό πλαίσιο και ενδιαφέρονται εξίσου για τα αιχμάλωτα ζώα (σε τσίρκα, ζωολογικούς κήπους κ.λπ.), για τα υπό εξαφάνιση ζώα που δολοφονούνται από λάτρεις της κουλτούρας του αίματος παράνομα (όπως οι ελέφαντες ή οι φάλαινες) ή νόμιμα (όπως οι λαγοί, οι πάπιες ή τα αγριογούρουνα) ή για τα διάφορα προκλητικά μακάβρια έθιμα (όπως οι ταυρομαχίες ή οι μαζικές τελετουργικές σφαγές βουβαλιών στο Νεπάλ).

Ακόμα κι αν λάβουμε υπόψη τα παραπάνω, όμως, συνεχίζουν να υπάρχουν περιπτώσεις βάναυσης κακοποίησης ζώων, οι οποίες όχι απλά δεν καταδικάζονται αλλά επικροτούνται κιόλας: αυτές οι περιπτώσεις είναι τα ζώα που εκτρέφονται για τη σάρκα τους.

Αστικό κατάλοιπο

Αυτό που αποκαλούμε σήμερα φιλοζωία είναι -ας μου επιτραπεί ο όρος- ένα αστικό κατάλοιπο περασμένων δεκαετιών, το οποίο δεν προκαλεί την κριτική σκέψη, υφίσταται ως αυτοσκοπός και λειτουργεί αποπροσανατολιστικά προς την ουσιαστική χειραφέτηση των ζώων.

Αυτό συνεπάγεται ότι κρίσιμα ερωτήματα όπως αυτά της εξημέρωσης, της θέσης της εκμετάλλευσης των ζώων μέσα τον καπιταλισμό, της ταυτότητας του ζώου ως εμπορεύματος και της ιδιότητας που μπορεί εκείνο να φέρει ως «παραγωγικό» ζώο ή ζώο «συντροφιάς» -όπως κατ’ ευφημισμό αποκαλούνται- δεν τίθενται ποτέ.

Επιπλέον, μιλώντας με αριθμούς, η φιλοζωία καταπιάνεται με ένα πολύ μικρό τμήμα της υπάρχουσας βαναυσότητας που υφίστανται τα ζώα, δεδομένου ότι, αν εξαιρέσουμε όσα πεθαίνουν μάταια στα εργαστήρια (με την πλειονότητα εξ αυτών να είναι ποντίκια), τα εκτρεφόμενα ζώα αποτελούν το 99% των περιπτώσεων που βασανίζονται και πεθαίνουν από ανθρώπινο χέρι.

Ηθική σχιζοφρένεια

Η ηθική σχιζοφρένεια που διακατέχει την κοινωνία στο σύνολό της -ο παράλογος τρόπος, δηλαδή, κατά τον οποίο κάποιος λατρεύει ένα ζώο αλλά καταδικάζει στον θάνατο ένα άλλο- καθρεφτίζεται στο φιλοζωικό κίνημα σε εξίσου μεγάλο βαθμό.

Είναι συνηθισμένο φαινόμενο άνθρωποι που εκφράζουν την αγανάκτησή τους για την κακοποίηση των ζώων συντροφιάς με ιδιαίτερη οργή και μαχητικότητα, να αρνούνται να αποδεχτούν ότι το επόμενο βήμα αυτής της λογικής και συναισθηματικής προσέγγισης οφείλει να τους οδηγήσει στην υιοθέτηση μιας αναίμακτης διατροφής.

Η δικαιολογία του πολιτισμικού σχετικισμού είναι ανεπαρκής για τον παγκόσμιο πολίτη του 21ου αιώνα, όπως ανεπαρκείς έχουν αποδειχτεί και οι διάφορες επιστημονικές προφάσεις που έχουν κατά καιρούς προκύψει.

Το μεγαλύτερο «αμάρτημα» της φιλοζωίας όμως είναι ότι, εστιάζοντας διαρκώς στην παράνομη κακοποίηση σκυλιών και γατιών, με έμμεσο τρόπο κανονικοποιεί και νομιμοποιεί ηθικά τη θεσμοθετημένη κακοποίηση των εκτρεφόμενων ζώων.

Είναι αλήθεια βέβαια ότι -ειδικά στην Ελλάδα- το μέγεθος της κακοποίησης των ζώων συντροφιάς έχει φτάσει σε επίπεδα ανείπωτης φρίκης και διαστροφής και είναι ίσως αδύνατον να κλείσει κάποιος τα μάτια σε αυτήν τη φρίκη στην οποία είμαστε όλοι καθημερινά μάρτυρες.

Οφείλουμε ωστόσο να αντιλαμβανόμαστε ότι η βιομηχανοποιημένη φρίκη που συμβαίνει πίσω από τις κλειστές πόρτες των εκτροφείων και της οποίας δεν είμαστε μάρτυρες, ξεπερνάει αυτή που βιώνουν τα ζώα συντροφιάς.

Αυτή η διατύπωση δεν αποτελεί σύγκριση των δεινών που υφίστανται τα ζώα στην εκάστοτε περίπτωση αλλά πρέπει να γίνει σαφές και κατανοητό από όλους μας ότι το πρόβλημά μας ως κοινωνία δεν είναι η εξαίρεση που αποτελούν οι ψυχικά άρρωστοι, οι διεστραμμένοι ή οι απλά κακοί άνθρωποι που προβαίνουν σε τέτοιες ενέργειες που είναι καταδικαστέες από όλους.

Το πρόβλημά μας ως κοινωνία είναι ο συστηματοποιημένος τρόπος με τον οποίο κατασκευάζουμε αισθανόμενα όντα με μοναδικό σκοπό να τα οδηγήσουμε στο σφαγείο, για τη γεύση της σάρκας τους και για το κέρδος.

Αυτή η κατάσταση συμβαίνει νόμιμα, έχει την υποστήριξη του συνόλου της κοινωνίας και εκεί οφείλουμε να εστιάσουμε.

Substantia

Υπάρχει σαφής ανάγκη για μια μεταφιλοζωική προσέγγιση προς τα ζώα και μπορούμε να την αποκτήσουμε αν αντικαταστήσουμε το ρηχό πρίσμα της φιλοζωίας με ένα πρίσμα δικαιωμάτων / απελευθέρωσης των ζώων.

Σύμφωνα με τη θεωρία των δικαιωμάτων, ένα ζώο που έχει την ικανότητα να αισθάνεται έχει καθαυτό εγγενή αξία.

Το ότι ένα ζώο έχει εγγενή αξία, σημαίνει ότι έχει τη δική του ξεχωριστή υπόσταση [substantia], ανεξάρτητα από τη σχέση που έχει με μας είτε ως μονάδα είτε ως είδος.

Έχει το δικαίωμα να υπάρξει, δηλαδή, υπό φυσιολογικές για το είδος του συνθήκες, μακριά από κάθε είδους κακοποίηση και εκμετάλλευση, και διατηρεί αυτό το δικαίωμα ακόμα κι αν δεν είναι ζώο συντροφιάς, ακόμα κι αν είναι ζώο εκτροφής, ακόμα κι αν δεν ανήκει σε κάποιο είδος που κινδυνεύει με εξαφάνιση, ακόμα κι αν η εκμετάλλευσή του δύναται να αποφέρει σε ανθρώπους οικονομικά ή διατροφικά οφέλη, ακόμα κι αν η εμφάνισή του είναι αποκρουστική για εμάς, ακόμα κι αν η ύπαρξή του δεν μας συγκινεί στο ελάχιστο.

Σπισισμός

Ο Άλαν Ντέρσοβιτς, ένας από τους σπουδαιότερους σύγχρονους νομικούς, παραδέχεται ότι η νομική κάλυψη της υποτέλειας των μη ανθρώπινων ζώων είναι αυθαίρετη και ο σπισισμός μας απαράδεκτος.

Προσωπικά πιστεύω πως κάθε άνθρωπος που έχει το θάρρος να μελετήσει την ιστορία και την ουσία των διακρίσεων χωρίς παρωπίδες, θα καταλήξει εύκολα στο ίδιο συμπέρασμα.

Τα χαρακτηριστικά της καταπίεσης, εξάλλου, παραμένουν τα ίδια ανεξάρτητα από τον δέκτη τους.

Το αν κάποια στιγμή θα μπει ένα τέλος σε αυτή την αυθαιρεσία θα το δείξει το μέλλον.

Επί του παρόντος, όμως, το ελάχιστο που μπορούμε να κάνουμε είναι να αρνούμαστε να αποτελούμε μέρος αυτής της καθημερινής θηριωδίας.

Gary L. Francione, Introduction to Animal Rights: Your Child or the Dog?, Temple University Press, 2000.
Regan, Tom, The Case for Animal Rights. University of California Press 1983.
Alan Dershowitz, Rights From Wrongs: A Secular Theory of the Origins of Rights, Basic Books, 2004.

*Ο Κώστας Αλεξίου είναι υπεύθυνος των «Εκδόσεων Κυαναυγή» (πρόσφατη έκδοση «Μπάμπι, η ιστορία μιας ζωής μέσα στο δάσος» του Felix Salten).