Το Κοινωνικό Κατασκεύασμα των Εδώδιμων Σωμάτων και των Ανθρώπων ως Αρπακτικών

της Carol J. Adams  
Πηγή


 

 

Είμαστε αρπακτικά ή δεν είμαστε; Σε μια προσπάθεια να δούμε τους εαυτούς μας ως φυσικά πλάσματα, κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι είναι απλώς αρπακτικά σαν κάποια άλλα ζώα. Η χορτοφαγία τότε βλέπεται ως αφύσικη ενώ η σαρκοφαγία των άλλων ζώων γίνεται παραδειγματική. Τα δικαιώματα των ζώων κατακρίνονται «επειδή δεν καταλαβαίνουν πως ένα είδος που υποστηρίζει ή υποστηρίζεται από ένα άλλο είναι ο τρόπος της φύσης να διατηρεί τη ζωή». 1 Οι βαθιές δυσαναλογίες με τα σαρκοφάγα ζώα παραμένουν αδιερεύνητες επειδή η αντίληψη των ανθρώπων ως αρπακτικών είναι σύμφωνη με την ιδέα πως χρειαζόμαστε να τρώμε κρέας. Στην πραγματικότητα, η σαρκοφαγία αποτελεί αλήθεια μόνο για το περίπου 20 τοις εκατό των μη ανθρώπινων ζώων. Μπορούμε πραγματικά να γενικεύσουμε από αυτή την εμπειρία και να ισχυριστούμε πως γνωρίζουμε ακριβώς ποιος είναι «ο τρόπος της φύσης», ή μπορούμε να υπολογίσουμε κατά προσέγγιση το ρόλο των ανθρώπων σύμφωνα με αυτό το παράδειγμα;

Κάποιες φεμινίστριες έχουν υποστηρίξει ότι η βρώση κρέατος είναι φυσική επειδή δεν έχουμε το διπλό στομάχι των φυτοφάγων ή επίπεδους γομφίους και επειδή οι χιμπατζήδες τρώνε κρέας το θεωρούν ως σημείο αναφοράς. 2 Αυτό το επιχείρημα από την ανατομία εμπεριέχει επιλεκτικό φιλτράρισμα. Στην πραγματικότητα, όλα τα πρωτεύοντα είναι κυρίως φυτοφάγα. Αν και μερικοί χιμπατζήδες έχουν παρατηρηθεί να τρώνε νεκρή σάρκα –το πολύ, έξι φορές το μήνα- κάποιοι δεν τρώνε ποτέ κρέας. Η νεκρή σάρκα αποτελεί λιγότερο από το 4 τοις εκατό της δίαιτας του χιμπατζή• πολλοί τρώνε έντομα, και δεν τρώνε ζωικά προϊόντα. 3 Ακούγεται αυτό καθόλου σαν τη δίαιτα των ανθρώπινων πλασμάτων;

Οι χιμπατζήδες, σαν τα περισσότερα σαρκοφάγα ζώα, είναι καταφανώς καλύτερα προσαρμοσμένοι στο να πιάνουν ζώα από ότι είναι τα ανθρώπινα πλάσματα. Είμαστε πολύ πιο αργοί από αυτούς. Έχουν μακριούς προεξέχοντες κυνόδοντες για να σκίζουν το δέρμα• όλοι οι ανθρωποειδείς έχασαν τους μακριούς προεξέχοντες κυνόδοντές τους 3,5 εκατομμύρια χρόνια πριν, προφανώς για να επιτρέψουν περισσότερο συνθλιπτική δράση που αρμόζει σε μια δίαιτα με φρούτα, φύλλα, ξηρούς καρπούς, βλαστάρια και όσπρια. Εάν πράγματι καταφέρουμε να πιάσουμε ένα θήραμα δεν μπορούμε να σκίσουμε το δέρμα του. Είναι αλήθεια ότι οι χιμπατζήδες αντιδρούν σαν το κρέας να είναι λιχουδιά. Όταν οι άνθρωποι ζούσαν σαν ως τροφοσυλλέκτες και όταν το λάδι ήταν σπάνιο, η σάρκα νεκρών ζώων ήταν καλή πηγή θερμίδων. Ίσως το ότι το κρέας θεωρείται «λιχουδιά» έχει να κάνει με μια ικανότητα αναγνώρισης πυκνών πηγών θερμίδων. Ωστόσο, πλέον δεν έχουμε ανάγκη για τέτοιες πυκνές πηγές θερμίδων όπως το ζωικό λίπος, μιας και το πρόβλημά μας δεν είναι η έλλειψη λίπους αλλά το υπερβολικό λίπος.

Όταν το επιχείρημα καταλήγει στο ότι η βρώση ζώων είναι φυσική, το συμπέρασμα είναι πως πρέπει να συνεχίζουμε να κατανα λώνουμε ζώα επειδή αυτό απαιτείται για την επιβίωση, για την επιβίωση κατά ένα τρόπο σύμφωνο με το να ζούμε ανεμπόδιστοι από τεχνητούς πολιτισμικούς εξαναγκασμούς που μας στερούν την εμπειρία των αληθινών εαυτών μας. Το παράδειγμα των σαρκοφάγων ζώων παρέχει τη διαβεβαίωση ότι η βρώση των ζώων είναι φυσική. Αλλά πώς ξέρουμε τι είναι φυσικό όταν πρόκειται για τροφή, και εξαιτίας της κοινωνικής κατασκευής της πραγματικότητας και του γεγονότος ότι η ιστορία μας υποδηλώνει ένα πολύ περίεργο αναμειγμένο μήνυμα σχετικά με τη βρώση ζώων; Κάποιοι το ήξεραν• η πλειοψηφία δεν το ήξερε, τουλάχιστον όχι σε μεγάλο βαθμό. Το επιχείρημα σχετικά με το τι είναι φυσικό -το οποίο, σύμφωνα με μία ερμηνεία του, δεν είναι πολιτισμικά κατασκευασμένο, αλλά κάτι που μας επιστρέφει στους αληθινούς εαυτούς μας- εμφανίζεται σε ένα διαφορετικό πλαίσιο που πάντα εξάπτει τις υποψίες των φεμινιστριών. Συχνά υποστηρίζεται πως η υποτέλεια της γυναίκας στον άντρα είναι φυσική. Αυτό το επιχείρημα προσπαθεί να αρνηθεί την κοινωνική πραγματικότητα κάνοντας επίκληση στο «φυσικό».



Το επιχείρημα του «φυσικού» αρπακτι κού αγνοεί την κοινωνική δομή εξίσου. Από τη στιγμή που τρώμε πτώματα με ένα τρόπο αρκετά διαφορετικό από κάθε άλλο ζώο -ακρωτηριασμένα, όχι πρόσφατα σκοτωμένα, όχι ωμά και με άλλα τρόφιμα παρόντα- τι το κάνει φυσικό; Το κρέας είναι ένα πολιτισμικό κατασκεύασμα φτιαγμένο να φαίνεται φυσικό και αναπόφευκτο. Μέχρι τη στιγμή που το επιχείρημα αναλογίας με τα σαρκοφάγα ζώα διατυπώνεται, το άτομο που κάνει αυτό το επιχείρημα έχει πιθανότατα καταναλώσει ζώα πριν από τον καιρό που μπορούσε να μιλήσει. Οι εκλογικεύσεις για την κατανάλωση ζώων πιθανότατα προέκυψαν όταν αυτό το  άτομο στην ηλικία των τεσσάρων ή των πέντε σάστισε ανακαλύπτοντας πως το κρέας προέρχεται από νεκρά ζώα. Η γεύση της νεκρής σάρκας προηγήθηκε των εκλογικεύσεων, και προσέφερε μια δυνατή θεμελίωση για να γίνουν πιστευτές οι εκλογικεύσεις ως αληθείς, και οι baby boomers* αντιμετώπισαν ένα επιπρόσθετο πρόβλημα καθώς μεγάλωναν, [το πρόβλημα του] ότι το κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα είχαν ανακηρυχθεί ως δύο από τις τέσσερις βασικές ομάδες τροφών. (Αυτό συνέβη τη δεκαετία του 1950 και προέκυψε από το ενεργό λόμπι των βιομηχανιών γάλακτος και βοοειδών. Στην αλλαγή του αιώνα υπήρχαν δώδεκα βασικές ομάδες τροφίμων.) Έτσι τα άτομα δεν έχουν μόνο βιώσει την ευαρέσκεια της γεύσης στο να τρώνε ζώα αλλά μπορεί πραγματικά να πιστεύουν ό,τι τους λένε ατελείωτα από την παιδική τους ηλικία – ότι τα νεκρά ζώα είναι απαραίτητα για την επιβίωση του ανθρώπου. Η ιδέα ότι η βρώση κρέατος είναι φυσική αναπτύσσεται σε αυτό το πλαίσιο. Η ιδεολογία κάνει το τεχνούργημα να φαίνεται φυσικό, προκαθορισμένο. Για την ακρίβεια, η ίδια η ιδεολογία εξαφανίζεται πίσω από το προσωπείο πως αυτό είναι «διατροφικό» ζήτημα.

Αλληλεπιδρούμε με ανεξάρτητα [individual] ζώα καθημερινά αν τα τρώμε. Ωστόσο, αυτή η δήλωση και οι συνέπειές της είναι επανατοποθετημένες έτσι ώστε το ζώο να εξαφανίζεται και λέγεται πως αλληλεπιδρούμε με μια μορφή τροφής που έχει ονομα στεί «κρέας». Στο The Sexual Politics of Meat, αποκαλώ αυτή την εννοιολογική διαδικασία κατά την οποία το ζώο εξαφανίζεται ως τη δομή του απόντος αναφερόμενου. Τα ζώα όνομα τε και σώματι γίνονται απόντα ως ζώα για να υπάρξει το κρέας. Αν τα ζώα είναι ζωντανά δεν μπορούν να είναι κρέας. Έτσι ένα νεκρό σώμα αντικαθιστά το ζωντανό ζώο και τα ζώα γίνονται απόντα αναφερόμενα. Χωρίς ζώα δεν θα υπήρχε βρώση κρέατος, εν τούτοις είναι απόντα από την ενέργεια της βρώσης κρέατος επειδή έχουν μεταμορφωθεί σε τροφή.

Τα ζώα γίνονται απόντα μέσω της γλώσσας που ονομάζει τα νεκρά σώματα πριν οι καταναλωτές συμμετέχουν στη βρώση τους. Το απόν αναφερόμενο μας επιτρέπει να ξεχάσουμε το ζώο ως ανεξάρτητη οντότητα. Το ψητό στο πιάτο είναι αποκομμένο από το σώμα του γουρουνιού ή της γουρούνας που κάποτε ήταν. Το απόν αναφερόμενο επίσης μας επιτρέπει να αντιστεκόμαστε σε προσπάθειες να κάνουν τα ζώα παρόντα, διαιωνίζοντας μια ιεραρχία μέσων-σκοπών.

Το απόν αναφερόμενο προκύπτει από, και ενισχύει, την ιδεολογική αιχμαλωσία: η πατριαρχική ιδεολογία καθιερώνει την πολιτι σμική διάταξη άνθρωπος/ζώο, δημιουργεί κριτήρια που θέτουν τη διαφορά των ειδών ως σημαντική στην αντίληψη του ποιος μπορεί να είναι το μέσο και ποιος μπορεί να είναι ο σκοπός, και ύστερα μας κατηχεί στο να πιστεύουμε ότι μπορεί να έχουμε ανάγκη να τρώμε ζώα. Συγχρόνως, η δομή του απόντος αναφερόμενου κρατά το ζώο απόν από την κατανόηση της πατριαρχι κής ιδεολογίας και μας κάνει ανθεκτικούς στο να κάνουμε τα ζώα παρόντα. Αυτό σημαίνει ότι συνεχίζουμε να ερμηνεύουμε τα ζώα από την οπτική των ανθρώπινων αναγκών και συμφερόντων: τα βλέπουμε ως χρησιμοποιήσιμα και καταναλώσιμα. Πολλές φεμινιστικές πραγματείες συμμετέχουν σε αυτήν τη δομή όταν αποτυγχάνουν να κάνουν τα ζώα ορατά. Η οντολογία ανακεφαλαιώνει την ιδεολογία. Με άλλα λόγια, η ιδεολογία δημιουργεί αυτό που φαίνεται να είναι οντολογικό: εάν οι γυναίκες είναι οντολογικά θεωρήσιμες ως σεξουαλικά πλάσματα (ή βιάσιμα [rapeable], όπως υποστηρίζουν μερικές φεμινίστριες), τα ζώα είναι αντίστοιχα θεωρήσιμα ως φορείς του κρέατος. Στην οντολόγιση των γυναικών και των ζώων ως αντικείμενα, η γλώσσα μας συγχρόνως εξαφανίζει το γεγονός ότι κάποιος άλλος ενεργεί ως υποκείμενο/φορέας/αυτουργός της βίας. Η Sarah Hoagland καταδεικνύει πως αυτό λειτουργεί: το «ο Τζον χτυπάει τη Μαίρη», γίνεται «η Μαίρη έφαγε ξύλο από τον Τζον», μετά «η Μαίρη έφαγε ξύλο», και τέλος, «γυναίκες χτυπημένες» και εξ ου «ξυλοκοπημένες γυναίκες» [battered women] (Hoagland 1988, 1718).4 Αναφορικά με τη βία εναντίον των γυναικών και τη δημιουργία του όρου «ξυλοκοπημένες γυναίκες», ο Hoagland παρατηρεί ότι «τώρα κάτι που οι άνδρες κάνουν στις γυναίκες έχει γίνει αντιθέτως κάτι που είναι μέρος της γυναικείας φύσης. Και δεν λαμβάνουμε υπ' όψιν μας τον Τζον καθόλου.»

Η αντίληψη των σωμάτων των ζώων ως εδώδιμα συμβαίνει με ένα παρόμοιο τρόπο και απομακρύνει την ενέργεια των αν θρώπων που αγοράζουν νεκρά ζώα για να τα καταναλώσουν: το «κάποιος σκοτώνει ζώα ώστε να μπορώ να φάω τα πτώματά τους ως κρέας», γίνεται «τα ζώα σκοτώνονται για να φαγωθούν ως κρέας», μετά «τα ζώα είναι κρέας» και τέλος «ζώα για κρέας», εξ ου και «κρέας».

Κάτι που κάνουμε στα ζώα έχει γίνει αντιθέτως κάτι που είναι μέρος της φύσης των ζώων και χάνουμε την αντίληψη του ρόλου μας εντελώς.


 _______________________________

1 2 3 Ahlers, Julia. Thinking like a mountain: Toward a sensible land ethic. Christian Century (April 25): 433-34. Kevles, Bettyann. 1990. Meat, morality and masculinity. The Women's Review of Books (May): 11-12. Barnard, Neal. 1990. The evolution of the human diet. In The power of your plate. Summertown, TN: Book Publishing Co.

* Σ.τ.Ε.: εδώ η συγγραφέας αναφέρεται στους ανθρώπους που γεννήθηκαν μετά τον 2 ο Παγκόσμιο Πόλεμο και κατά τη δημογραφική έκρηξη [αγγλιστί boom] που παρατηρήθηκε τότε, κυρίως στην Ευρώπη και την Αμερική. Η γενιά αυτή μεγάλωσε περίπου στο διάστημα 19461964, όπου υπήρχε και το πρόβλημα το οποίο σημειώνει και η συγγραφέας μέσα στο κείμενο. 4 Hoagland, Sarah Lucia. 1988. Lesbian ethics: Toward new values. Palo Alto, CA: Institute for Lesbian Studies. human diet. In The power of your plate. Summertown, TN: Book Publishing Co.