Σπισισμός

Η θεωρία των δικαιωμάτων των ζώων 

 του καθηγητή Gary Francione 

Όλοι συμφωνούμε πως είναι ανήθικο να προκαλούμε πόνο "χωρίς λόγο" στα ζώα. Αυτό το 'χωρίς λόγο' θα έπρεπε τουλάχιστον να σημαίνει πως απαγορεύεται  να τους προκαλέσουμε πόνο, για τη διασκέδασή μας, την ευχαρίστησή μας ή επειδή έτσι μας βολεύει. Αλλά σήμερα, ο απέραντος πόνος που προκαλούμε στα ζώα δικαιολογείται ακριβώς έτσι. Για την ικανοποίησή μας, τη διασκέδασή μας και επειδή έτσι μας βολεύει. Η χρησιμοποίηση ζώων για διασκέδαση ή για σπορ όπως είναι το κυνήγι, δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί απαραίτητη. Όπως δεν είναι απαραίτητο για εμάς να φορούμε δέρμα ή γούνα, ή να χρησιμοποιούμε ζώα για να τεστάρουμε προϊόντα για το σπίτι, ή για να έχουμε ακόμη μία μάρκα κραγιόν και after shave. 

 Ο μεγαλύτερος αριθμός ζώων που χρησιμοποιούμε ωστόσο σήμερα είναι για την τροφή μας - κρέας, γαλακτοκομικά, και άλλα προϊόντα που καταναλώνουμε τα οποία περιέχουν ζωϊκά παράγωγα. Κάθε χρόνο σφαγιάζονται περισσότερα από 10 δισεκατομμύρια ζώα για τροφή. Και αυτός ο αριθμός αντιστοιχεί μόνο στις ΗΠΑ. Φανταστείτε πόσο μεγαλώνει το νούμερο όταν μιλούμε για όλο τον πλανήτη. Δεν είναι απαραίτητο σε καμία περίπτωση και όπως και να το δεις, να τρώει κανείς κρέας ή ζωϊκά παράγωγα. Γίνεται όλο και περισσότερο αποδεκτό ότι το κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα κάνουν κακό στην υγεία μας. Τα ζωϊκά παράγωγα έχουν συνδεθεί με καρκίνο, καρδιακές παθήσεις, χοληστερίνη και άλλες ασθένειες.

Επιπλέον, σεβαστοί επιστήμονες έχουν υπογραμμίσει πολλές φορές το κόστος της κτηνοτροφίας σε βάρος της υγείας του πλανήτη. Για κάθε κιλό ζωϊκής πρωτεϊνης που παράγεται, τα ζώα καταναλώνουν σχεδόν έξι κιλά φυτικής πρωτεϊνης από σιτηρά. Χρειάζονται πάνω από 100.000 λίτρα νερό για να παραχθεί ένα κιλό βοδινού κρέατος. Χρειάζονται 3.500 λίτρα για να παραχθεί ένα κοτόπουλο. Χρειάζονται μόνο 900 λίτρα για να παραχθεί ένα κιλό σιτάρι και 500 λίτρα για να παραχθεί ένα κιλό πατάτες. Η κτηνοτροφία καταναλώνει τεράστιες ποσότητες ενέργειας, και έχει ως αποτέλεσμα την καταστροφή του υπεδάφους και τη μόλυνση του αέρα και του νερού. Τα ζώα που τρώμε παράγουν δισεκατομμύρια αποβλήτων κάθε χρόνο και αυτά τα απόβλητα ρίχνονται μέσα σε νερό που καταλήγει στη βρύση μας. Κι επειδή αυτή η κτηνοτροφία καταναλώνει τόσες πηγές ενέργειας, στην ουσία καταδικάζει ένα μεγάλο ποσοστό του κόσμου σε πείνα. Πάνω από το 50% της αμερικανικής παραγωγής σε σιτηρά και το 40% της παγκόσμιας παραγωγής ταϊζεται σε ζώα για να παράγουν κρέας, αντί να καταναλωθούν κατευθείαν από ανθρώπους. Χρειάζεται μόλις το 1/6 ενός εκτάριου για να τραφεί ένας βίγκαν για ένα χρόνο. Χρειάζονται 3 1/4 για να τραφεί ένας κρεατοφάγος. Αυτό σημαίνει πως ένα εκτάριο γης μπορεί να θρέψει 20 φορές περισσότερους βίγκαν από ότι κρεατοφάγους. 

 
Συμπέρασμα:
Δολοφονούμε δισεκατομμύρια ζώων κάθε χρόνο για λόγους που είναι αποδεκτοί από όλους ως 'απαραίτητοι' αν και διατηρούμε την εντύπωση πως είναι βάναυσο να προκαλείς πόνο σε ένα ζώο αθώο, χωρίς λόγο. Όταν αναφερόμαστε σε άλλα ζώα, εμείς οι άνθρωποι δείχνουμε μία συμπεριφορά που περιγράφεται ως ηθική σχιζοφρένεια. Συζητάμε για το πως θα πρέπει να συμπεριφερόμαστε στα ζώα και γυρνάμε και κάνουμε ακριβώς το αντίθετο. Η σκέψη μας είναι μπερδεμένη. Πολλοί από εμάς έχουμε κατοικίδια ζώα, όπως σκύλους και γάτες. Φερόμαστε σε αυτά τα ζώα σαν να ήταν μέλη της οικογενείας μας. Την ίδια στιγμή καρφώνουμε τα πιρούνια μας σε άλλα ζώα που δεν διαφέρουν σε τίποτα από αυτά που φιλοξενούμε στα σπίτια μας. Πρέπει να επανεξετάσουμε τις σχέσεις μας με τα ζώα. Αν τα ζώα έχουν σημασία για εμάς, αν πραγματικά πιστεύουμε πως δεν είναι "αντικείμενα" και πως  το τι θέλουν είναι ηθικά σημαντικό, τότε πρέπει να δώσουμε σε όλα τα ζώα τα ίδια δικαιώματα.

Αυτό δεν σημαίνει πως σε όλα τα επίπεδα πρέπει να φερόμαστε στα ζώα όπως φερόμαστε στους ανθρώπους. Για παράδειγμα, τα ζώα δεν ενδιαφέρονται να μορφωθούν. Αυτό σημαίνει πως δεν χρειάζονται μόρφωση όπως τη χρειάζεται ο άνθρωπος. Αλλά αν ένας άνθρωπος και ένα ζώο έχουν τις ίδιες ανάγκες, πρέπει να φερθούμε και στους δύο ισάξια - εκτός και αν υπάρχει κάποιος ηθικός λόγος για να μην το κάνουμε. Μπορεί ζώα και άνθρωποι να έχουν διαφορετικού είδους ανάγκες αλλά ως ζώντες οργανισμοί που έχουν αισθήματα και μπορούν να νιώσουν πόνο και ευχαρίστηση - έχουν και οι δύο την ανάγκη να μην νιώσουν πόνο, να μην υποφέρουν και φυσικά, να μην πεθάνουν. Θέλουν την ελευθερία τους και τη ζωή τους.

Άνθρωποι και ζώα έχουν το ίδιο δικαίωμα στη ζωή, το ίδιο δικαίωμα να μην φαγωθούν, να μην χρησιμοποιηθούν σε πειράματα ή να γίνουν με το ζόρι δωρητές οργάνων, να μην κυνηγηθούν και τελικά να μην χρησιμοποιηθούν ως ¨πόροι» για άλλους. Όταν αντιμετωπίζεσαι ως «πόρος» και αντικείμενο εκμετάλλευσης, έγκειται στον ιδιοκτήτη σου να αποφασίσει πως θα σε αξιοποιήσει και μπορεί να αγνοήσει παντελώς ακόμη και τα πιο στοιχειώδη δικαιώματά σου όπως αυτό της ζωής. Δεν μπορούμε να προστατέψουμε όλους τους ανθρώπους από τον πόνο. Αλλά προσπαθούμε να τους προστατεύσουμε από τον πόνο που τους προκαλείται επειδή κάποιος τους φέρεται ως ιδιοκτησία και αντικείμενο προς εκμετάλλευση. Αναγνωρίζουμε σε όλους τους ανθρώπους το δικαίωμα να είναι ελεύθεροι και να μην είναι ιδιοκτησία κανενός. Ένα δικαίωμα προστατεύει την ανάγκη κάποιου ακόμα και αν αυτό βλάπτει τα συμφέροντα ενός τρίτου. Για παράδειγμα, η ελευθερία του λόγου θα προστατευθεί νομικά ακόμη και αν έχει αρνητικές συνέπειες για κάποιον άλλον. Σε ένα κόσμο που υπάρχει μικρή συμφωνία σε θέματα ηθικής, όλοι συμφωνούν πως η σκλαβιά των ανθρώπων είναι ηθικά απαράδεκτη. Η σκλαβιά αντιμετωπίζει τα άτομα ως να ήταν αντικείμενα. Η σκλαβιά θέτει τα θύματά της σε κατώτερη μοίρα από τους υπόλοιπους. Δεν τα αντιμετωπίζει ως ίσα. 
 
Ένας σκλάβος δεν αξίζει ποτέ όσο το αφεντικό του.
Το αντικείμενο ιδιοκτησίας δεν αξίζει ποτέ όσο ο ιδιοκτήτης.
Ακόμη και αν ο σκλάβος και το αφεντικό του έχουν τις ίδιες ανάγκες,
δεν το βλέπουμε ποτέ γιατί αγνοούμε τις ανάγκες του σκλάβου.
 
Αυτό δεν σημαίνει πως η ανθρώπινη σκλαβιά έχει εξαλειφθεί. Απλά ιστορικά έχουμε φτάσει σε ένα επίπεδο όπου θεωρείται απαράδεκτη  και οι άνθρωποι την καταδικάζουν όπου τη συναντούν. Ωστόσο φερόμαστε στα ζώα με τρόπους που δεν θα θεωρούσαμε αποδεκτούς αν μιλούσαμε για ανθρώπους. Τα ζώα είναι ιδιοκτησία μας. Μας ανήκουν. Με βάση αυτή τη λογική, έχουν τόση αξία όση εμείς επιλέγουμε να τους δώσουμε....
 
Τα ζώα είναι οι σημερινοί σκλάβοι μας.

Πως μπορούμε να δικαιολογήσουμε τη διαφορετική συμπεριφορά; Πως δικαιολογούμε ότι υπερασπίζουμε το δικαίωμα των ανθρώπων στην ελευθερία και παρ' όλα αυτά υποστηρίζουμε ότι τα ζώα αποτελούν ιδιοκτησία μας; Η συνήθης απάντηση είναι πως υπάρχει ποιοτική διαφορά ανάμεσα σε ανθρώπους και ζώα, η οποία δικαιολογεί την ιδέα ότι είναι ιδιοκτησία μας.  Η ποιοτική διαφορά είναι στο είδος, όχι στον βαθμό. Εγώ μπορώ να κάνω πράξεις αριθμητικής, ένας σκύλος όχι. Αυτή είναι ποιοτική διαφορά, διαφορά είδους. Μερικοί άνθρωποι είναι καλύτεροι στην αριθμητική από ό,τι εγώ. Αυτό είναι ποσοτική διαφορά, διαφορά στο βαθμό.  Ιστορικά έχουμε στηρίξει την εκμετάλλευση των ζώων στο γεγονός πως υπάρχει ποιοτική διαφορά στη νοημοσύνη ανθρώπων και ζώων. 
 
Αναγνωρίζουμε στα ζώα το ότι έχουν αισθήματα, αλλά αρνούμαστε ότι διαθέτουν νοημοσύνη, λογική, συναίσθημα και έχουν συνείδηση του εαυτού τους. Αλλά η πρόταση ότι οι άνθρωποι διαθέτουν πνευματικά χαρακτηριστικά που λείπουν εντελώς από τα ζώα είναι ασυμβίβαστη με τη θεωρία της εξέλιξης. Ο Δαρβίνος έχει πει πως δεν υπάρχουν χαρακτηριστικά που ανήκουν αποκλειστικά στο ανθρώπινο είδος. Το επιχείρημά του ήταν πως τα ζώα μπορούν να σκεφτούν με λογική, και να επεξεργαστούν τα ίδια συναισθήματα με τους ανθρώπους. Επιπλέον, κάθε προσπάθεια να εξηγήσουμε τους λόγους που εκμεταλλευόμαστε τα ζώα βασιζόμενοι στην απουσία ανθρώπινων χαρακτηριστικών σε αυτά, εγείρει το ηθικό ερώτημα αν τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά είναι ανώτερα και δικαιολογούν ρατσιστικές συμπεριφορές. Για παράδειγμα, ακόμη και αν οι άνθρωποι είναι το μοναδικό είδος που αναγνωρίζει τον εαυτό του στον καθρέφτη ή μπορεί να επικοινωνήσει με μία γλώσσα που βασίζεται σε συμβολισμούς, κανένας άνθρωπος δεν είναι ικανός να πετάξει μόνος του ή να αναπνεύσει κάτω από το νερό χωρίς βοήθεια. 

 Ηθικά μιλώντας...Τι καθιστά την ικανότητα να αναγνωρίζεις τον εαυτό σου στον καθρέφτη ή να επικοινωνείς με συμβολική γλώσσα ανώτερη από την ικανότητα να πετάς ή να αναπνέεις κάτω από το νερό; 

Η απάντηση είναι πως είναι έτσι, γιατί έτσι λέμε εμείς. Οι άνθρωποι.

Επιπλέον, ακόμη και αν πάρουμε ως δεδομένο ότι τα ανθρώπινα χαρακτηριστικα είναι "ιδιαίτερα", η απουσία τους δεν μπορεί και πάλι να δικαιολογήσει την εκμετάλλευση των άλλων ειδών. Για παράδειγμα, κάποιοι άνθρωποι με νοητικά προβλήματα, δεν έχουν τις ίδιες ικανότητες με τους υπόλοιπους ανθρώπους. Αυτή η αναπηρία τους δεν θα επέτρεπε τη χρήση τους σε πειράματα ή να τους πάρουμε όργανα για μεταμοσχεύσεις μόνο και μόνο γιατί το IQ τους είναι μικρότερο από αυτό των συνανθρώπων τους. Στο τέλος, η μόνη διαφορά μεταξύ ανθρώπων και ζώων, είναι ότι ανήκουν σε διαφορετικά είδη. Και η διαφορά είδους δεν δικαιολογεί την εκμετάλλευση, όπως δεν την δικαιολογεί η διαφορετική φυλή,  το διαφορετικό φύλο ή η διαφορετική σεξουαλική προτίμηση. 
 
Ο σπισισμός δεν διαφέρει από τον ρατσισμό, τον σεξισμό και την ομοφοβία.

Αν θέλουμε να σκεφτούμε σοβαρά τη σχέση μεταξύ ανθρώπου και ζώου, μόνο ένα χαρακτηριστικό είναι σχετικό : η ενσυναίσθηση--- η ικανότητα να αισθάνεσαι. Πρέπει να επεκτείνουμε το δικαίωμα στην ελευθερία σε όλα τα συναισθανόμενα ζώα ανεξάρτηρα από τα νοητικά τους χαρακτηριστικά. Υπάρχουν κάποιοι υπερασπιστές των δικαιωμάτων των ζώων που δηλώνουν πως θα έπρεπε να δοθεί μεγαλύτερη ηθική και νομική σημασία σε κάποια συγκεκριμένα ζώα όπως είναι οι πίθηκοι και τα δελφίνια, γιατί η νοημοσύνη τους μοιάζει με αυτή των ανθρώπων.  Πρέπει να αποφύγουμε να δημιουργήσουμε ιεραρχίες σύμφωνα με τις οποίες κάποια ζώα θα έχουν ειδική μεταχείριση γιατί μοιάζουν με εμάς. Αυτό θα δήλωνε πως είμαστε σπισιστές. Αν και υπάρχουν διαφορές μεταξύ ενός χιμπαντζή και ενός ψαριού, αυτό δεν επιτρέπει τη χρήση του ενός ή του άλλου με διαφορετικό τρόπο. Είναι ηθικά άσχετο αν το ένα είδος έχει διαφορετική νοημοσύνη από ένα άλλο. Και το ψάρι και ο χιμπαντζής είναι δύο πλάσματα που νιώθουν πόνο. Κανένα από τα δύο δεν είναι προς εκμετάλλευση. 
 
Ο χιμπαντζής δεν ανήκει ούτε σε ζωολογικό κήπο, ούτε σε τσίρκο, ούτε σε εργαστήριο πειραμάτων.
Το ψάρι δεν ανήκει στο πιάτο μας.

Αν αναγνωρίσουμε σε όλα τα συναισθανόμενα όντα το βασικό, ηθικό δικαίωμα να μην τους φέρονται ως ιδιοκτησία και αναγνωρίσουμε πως οφείλουμε να κάνουμε το ηθικό μας καθήκον και να σταματήσουμε να τους φερόμαστε έτσι, τότε θα σταματήσουν να έρχονται ζώα σε αυτόν τον κόσμο μόνο και μόνο για δική μας χρήση.  Πρέπει να προσπαθούμε για την ολική κατάργηση της εκμετάλλευσης, και όχι να προσπαθούμε να την κάνουμε πιο «ανθρώπινη». Το να αναγνωρίσει κανείς τα δικαιώματα των ζώων δεν σημαίνει πως θα αφήσουμε τα κατοικίδια να τρέξουν ελεύθερα στους δρόμους. Σημαίνει πως θα πρέπει να νοιαστούμε διπλά για το καλό αυτών που ήρθαν στον κόσμο για εμάς. Ταυτόχρονα όμως να σταματήσουμε την αναπαραγωγή τους για τροφή, ένδυση, διασκέδαση και πειράματα. Το θέμα δεν είναι αν φερόμαστε στην αγελάδα «ανθρώπινα». Το θέμα είναι γιατί να φέρουμε αγελάδες στον κόσμο για δική μας χρήση; Γιατί ο μοναδικός λόγος που υπάρχουν σήμερα αγελάδες είναι για να τις εκμεταλλευόμαστε για το γάλα τους και το κρέας τους. Μόλις αναγνωρίσουμε ότι δεν υπάρχει ηθική δικαιολογία για την εκμετάλλευσή τους - όσο «ανθρώπινη» και αν είναι η σκλαβιά στην οποία ζουν- δεν υπάρχει λόγος να υπάρχουν εκτρεφόμενες αγελάδες πια.

Ορίστε ένα πείραμα "σκέψης" :
 
Περνάτε από ένα σπίτι που έχει πιάσει φωτιά. Μέσα υπάρχει ένας άνθρωπος και ένας σκύλος. Δεν έχετε χρόνο να σώσετε και τους δύο. Ποιόν θα επιλέγατε να σώσετε; Ας υποθέσουμε πως αποφασίζετε να σώσετε τον άνθρωπο. Τι θα σας έλεγε αυτό για το αν πρέπει να εκμεταλλευόμαστε ζώα ή όχι;
Η απάντηση : Απολύτως τίποτα.
Φανταστείτε τώρα πως περνάτε δίπλα από το φλεγόμενο σπίτι και βλέπετε πως είναι δύο άνθρωποι μέσα : Ένας νέος και ένας γέρος. Αποφασίζετε να σώσετε τον νεαρό γιατί έχει περισσότερη ζωή μπροστά του. Ο γέρος την έζησε τη ζωή του... Σημαίνει πως θα θεωρούσατε σωστό να χρησιμοποιήσετε τον ηλικιωμένο για ιατρικά πειράματα ή για αναγκαστική μεταμόσχευση οργάνων; Φυσικά όχι . Έτσι ακόμη και αν διαλέγατε να σώσετε τον άνθρωπο και όχι το ζώο, αυτό δεν λέει τίποτα για το αν θα έπρεπε να φερόμαστε στα ζώα ως αντικείμενα προς εκμετάλλευση. Εμείς προκαλούμε όλα τα προβλήματα με τα ζώα. Τα φέρνουμε στη ζωή εγωιστικά για να τα χρησιμοποιήσουμε.  Τρώμε το κρέας τους, φοράμε το δέρμα τους, πίνουμε το γάλα τους...

Και κάποιος θα ρωτήσει, και που είναι το κακό με το γάλα; Δεν σκοτώνουμε το ζώο για να το πάρουμε, έτσι δεν είναι ;

Τα γαλακτοπαραγωγά ζώα ζουν περισσότερο από τα ζώα που προορίζονται για σφαγή, αλλά τους φέρονται ακόμη χειρότερα, και φυσικά καταλήγουν στο ίδιο σφαγείο στο τέλος. Υπάρχει περισσότερος πόνος και αίμα σε ένα ποτήρι γάλα από ότι σε μία μπριζόλα. Αν θεωρείς τα ζώα, πλάσματα με συναισθήματα δεν θα έπρεπε να καταναλώνεις καθόλου ζωικά προϊόντα. Όπως ακριβώς δεν καταναλώνεις προϊόντα με ανθρώπινα παράγωγα μέσα. 
 
Και η χρήση των ζώων στην επιστήμη δεν είναι «απαραίτητη»; Δεν αποτελεί ένα σημαντικό ζήτημα το θέμα της χρήσης ζώων για την παραγωγή φαρμάκων, για την πρόοδο της επιστήμης που μπορεί να βοηθήσει στη σωτηρία ανθρώπινων ζωών; Υπάρχουν πολλές αποδείξεις πως η χρήση ζώων ως «δοκιμαστικά μοντέλα» από τους επιστήμονες έχει αποδειχθεί επιβλαβής για την ανθρώπινη υγεία. Αλλά ακόμη και αν υποθέσουμε πως σε κάποιες περιπτώσεις τα πειράματα αυτά έχουν βοηθήσει, δικαιολογείται τόση βία; Δικαιολογείται η εκμετάλλευση; Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν πως είναι ηθικά αποδεκτό να χρησιμοποιούν οι επιστήμονες ζώα για τα πειράματά τους γιατί στην ουσία τα θεωρούν κατώτερα από τους ανθρώπους. Δεν έχουν νοημοσύνη σαν του ανθρώπου.
 
Τότε, θα ήταν ηθικά αποδεκτό να χρησιμοποιούμε διανοητικά άρρωστους ανθρώπους για πειράματα, αν ήταν για παράδειγμα να βρούμε θεραπεία για τον καρκίνο; Μα θα σωθούν ζωές...!
Η μόνη απάντηση που έχουμε να δώσουμε είναι πως αυτά είναι ζώα και εμείς είμαστε άνθρωποι.

Χρησιμοποιούμε ζώα για πειράματα και δεν θα χρησιμοποιούσαμε έναν άνθρωπο γιατί είμαστε σπισιστές.

Και αυτή είναι η μόνη δικαιολογία που έχουμε.